Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları AD Yüksek Lisans Öğrencisi

 

Özbekistan’da 1929, 1940, 1993 yıllarında alfabe değişimleri yapıldı.

20. Yüzyılın başlarında, 1921 yılının Ocak ayında Taşkent’te 1. Özbek Dil ve İmla Kurultayı yapılmıştır.

1921 yılında yapılan Kurultay sonucunda alfabede yapılan değişiklikler:

 

a	ﺋﻪ
aº	ﺋﺎ
i	ﺉ
u, ü	ﺋﯘ
o, ö	ﺋﻮ

 

 

Çağatay Gurungu teşkilatının önde gelenlerinden biri olan Batu (Mahmut Hadiyev, 1904-1939) bu imla kurultayından sonra ‘İmla Yolları’ adında bir kitap yazmıştır.

Bu kitap, Özbekistan’da imla ve onun kuralları hakkında yazılan ilk kitaptır.

 

1. Özbekler 1923 yılında alfabe, imla, yazı konularını konuşmak için Buhara’da tekrar kurultay yaptılar.
2. 2. Bu kurultay artık tüm Orta Asya Özbeklerini toplamıştı. O yüzden kurultay 1. Orta Asya Özbekleri Kurultayı adını almıştı. 

 

1923 yılında Buhara’da yapılan kurultay sonucu alfabede yapılan değişiklikler:


ﺫ, ﺺ, ﺾ, ﻄ, ﻇ, ﻉ, ﺚ, ﺡ

harfleri alfabeden çıkarıldı.

 

1926 yılında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de Türkoloji Kurultayı toplandı.

Bu kurultay sonrası Özbekistan’da Latin Alfabesine geçiş hakkındaki karar kabul edildi.

 

1929 yılının Mayıs ayında Semerkant’ta Cumhuriyet Yazı İmla Konferansı yapılmış ve Latin esaslı alfabe kabul edilmiştir.

 

1929 yılında kabul edilen alfabe:

 

A a  B b  C c  Ç ç D d  E e Ə ə  F f  Gg

Ƣ ƣ H h I i  J j K k  L l  M m N n N̡ n̡

O o Ө ө P p  Q q  R r  S s   Ş ş  T t  U u 

V v  X x  Y y Z z  Ƶ ƶ  Ь ь     '

 

1934 yılında alfabeden
ө, γ, ь, x
                                  harfleri çıkarıldı.

1934 yılında yapılan değişikliklerden sonra alfabenin durumu;

 1940 yılında Kiril esaslı Özbek alfabesi kabul edildi.

            к harfinden қ
      г harfinden ғ
      у harfinden ў
      x harfinden ҳ
                                                harfleri yapıldı.  

1940 yılında kabul edilen alfabe;

1991 yılında Özbekistan bağımsızlığına kavuştu

1993 yılının 2 Eylülünde 31 harf ve bir kesme işaretinden oluşan Latin esaslı Yeni Özbek Alfabesi kabul edildi.

 1993 yılında kabul edilen alfabe;

Alfabeden C c (ц), Ĵ ĵ (ĵ-aĵdod)  harfleri çıkarıldı. Ç, ş, ö ve ng harflerinin yazılış şeklinde değişiklikler yapıldı: 

Ç ç  → Ch ch
Ş ş  → Sh sh
Ň ň  → Ng ng
Öö → O’ o’

1995 yılındaki değişikliklerden sonra alfabenin durumu;