كوچي كيست و كوچي گري چيست؟

كوچي گري يا زندگي كوچي يانه از قديمي ترين و ابتدايي ترين شيوه هاي زندگي بشر بوده است. در اين شيوه ي زندگي عمدتا نيازمنديهاي آنان از طريق دام داري ابتدايي، تامين مي گردد. شايد همه تبار هاي بشري در يك دوره اي به نحوی اين روش زندگي را تجربه كرده باشند. اما باگذشت زمان در اثر ارتقا دانش بشري و تسلط بيشتر بر طبيعت، انسانها موفق شدند که شيوه هاي بهتري زندگي را جستجو کرده و به زندگي مرفه و راحتر مدني و شهري دست يابند. از اينرو افغانستان نيز از اين روند كلي جدا نيست. بخشي از مردم کشور بصورت طبيعي زندگي خود را به روش کوچیانه پیش می برند و نياز منديهاي زندگي را به همين شيوه ابتدايي تامين مي نمایند. اينها با توجه به فصل ها و موسم هاي سال، از محلي به محل ديگر نقل مكان می نمایند. جالب است كه بدانيم در افغانستان عده ي از كوچيها، نصف از سال را در افغانستان و نصف ديگر آنرا در پاكستان سپري مي نمايند. اينها مواشي لاغر پاكستان را در خاك افغانستان منتقل نموده بعد از چرانيدن، در مناطق سر سبز وعلف زار افغانستان و چاق كردن مواشي شان دوباره بخاك پاكستان بر مي گردند، اين عده از كوچي ها، كساني هستند كه كوچك ترين نفع اقتصادي آنها به افغانستان نمي رسد.
اما در افغانستان اين روند، در مقطعي از زمان، شكلي جبري را بخود گرفته است. عده ي نه از سري علاقه مندي به اين شيوه ي زندگي، بلكه از طرف حكومت زمان مجبور به كوچگري شده اند. مناطق هزارجات در گذشته ها، كوچي بيروني نداشته است. البته عده اي از مردم محل بوده اند كه در فصل بهار و تابستان در فاصله هاي دور تر از محل مسكوني براي چرانيدن مواشي خود، براي مدتي مي رفته اند. در حدود سالهاي1311 هجري قمري است، كه مردم هزارجات مورد خشم امير عبدالرحمن قرار گرفت. پس از آنكه آنها موفق به سركوبي مردم هزارجات گرديد، براي ادامه ي تسلط بيشتر خود و بيم از نافرماني آنها و رسيدن به اهداف سياسي خود، عده ي را مجبور به كوچي گري در آن مناطق نمود. از آنجائيكه آنها ماموريت عملي ساختن اهداف امير را دنبال مي كردند، ناگزير دست به اعمال خشونت آميز مي زده اند، لذا همواره ده نشين هاي محلي، با كوچيها مشكل داشته اند. بنا براين، اينها به معني درست كلمه كوچي نبودند، بلكه پروژه كوچي گري سياسي امير را به پيش مي بردند و به ناچار با تحمل زندگي سخت و طاقت فرسا بايد اين ماموريت سياسي را اجرا مي كردند. از اين رو اسناد و مدارك ادعاي اينها، مبني برداشتن حق چراگاه در آن مناطق، تنها باانگيزه هاي سياسي صادر شده و هيچ ارزش حقوقي و شرعي ندارد؛ زيرا در فقه همه ي مذاهب اسلامي و شريعت حيات بخش اسلام، براي ساكنان دهات علاوه بر زمين هاي مزروعي واملاك شخصي آنان، چرا گاه، هيزوم گاه و علف زار، نيز در نظر گرفته شده، كه هيچ كس حتي "امام" تا چه رسد به "سلطان" حق واگذاري آن را بديگران ندارد. كسانيكه علاقه مند به فهم ديني مسايل مي باشند ميتوانند به كتاب "الفقه الاسلامي وادلته" اثر دكتور وحبه ذهيلي و "مجله الاحكام" مباحث مربوط به اين موضوع مراجعه نمايند. قوانين كشور نيز از كوچي تعريفي مشخصي ارائه داده، كه بر اساس آن خانواده هاي كوچي دانسته مي شود، كه دارايي غير منقول مانند زمين، خانه، سراي، مغازه و... نداشته باشند. لذا يك اگر خانواده ی از کوچی ها صاحب زمين و جايداد هاي غير منقول شد، ديگر از صنف كوچي گري خارج مي شود و قانونا از مجموعه ي شهروندان ساكن به حساب مي آيد؛ زيرا كوچي گري يك امر عيني نيست كه بصورت ارث، از نسلي به نسل ديگر منتقل شود، بلكه يك حالت يا يك وصف زندگي است كه در صورت نداشتن آن حالت يا وصف، از مصداق كوچي بودن خارج مي گردد.
بنا براين به نظر مي رسد، كه در وراي حركت كوچی گري در كشور همواره اهداف سياسي وجود داشته و در حركت هاي خشن چند سال اخير كوچيها در مناطق بهسود نيز اهداف سياسي نهفته است، كه بعضي از مقامات حكومتي نيز به آن اشاره كرده اند، اگر عزم واراده ي جدي براي حل اين مشكل وجود داشته باشد، در روشني قوانين كشور و شريعت مقدس اسلام اين مشكل جدي نيست و ميتوان براي حل دايمي آن اقدام نمود؛ به اين ترتيب درگام اول بايد كوچي واقعي را از كوچي هاي ادعاي يا به بيان ديگر كوچي ها را از كسانيكه كه پروژه سياسي كوچیگري را دنبال مي نمايند تفكيك نمود، در اينصورت تعداد كوچي هاي واقعي با توجه به واقعيت ها بسيار اندك خواهد بود. در مرحله دوم باید مناطق كه قرار است كوچي هاي واقعي در آنجا در يك فصل سال بروند، شناساي شده و از محدوده ي حريم دهات بدور باشد تا ساكنان محل نيز بتوانند به زندگي خود ادامه دهند و مشكلات خود را رفع نمايند. درگام سوم مطابق به دستور قانون اساسي كشور دولت مكلف است، كه زمنيه زندگي بهتر و ساكن ساختن كوچي ها رافراهم سازند، تا هم اين مشكل براي هميش حل گردد و هم در آينده ها نسل هاي آنها مجبور به زندگي سخت كوچي گري نباشد و از نعمت سواد و دانش بهره مند گشته و از زندگي مرفه مدني استفاده برند.